<![CDATA[
Obawy uzasadniające zabezpieczenie
Zabezpieczenie dowodów dopuszczalne jest do celów każdego postępowania w sprawie cywilnej. Nie ma znaczenia konkretny przedmiot sporu, ani stadium postępowania. Dopuszczalne jest w tych wszystkich sytuacjach, gdy zachodzi obawa, że przeprowadzenie dowodu stanie się niewykonalne lub zbyt utrudnione, albo z innych przyczyn zachodzi potrzeba stwierdzenia istniejącego stanu rzeczy. Zapewnia ochronę przed powstanie negatywnych skutków pewnych zdarzeń, których ziszczenie może wiązać się zarówno z działaniem pewnych podmiotów, w tym uczestników postępowania cywilnego, a także zachodzących niezależnie od ich aktywności, jak np. siła wyższa, czy upływ czasu (por. wyrok SA w Łodzi z 09.11.2017 r., I ACa 175/17).
Zabezpieczenie może dotyczyć każdego dowodu. W praktyce najczęściej chodzi o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków, np. gdy świadek jest chory i istnieje obawa jego śmierci albo świadek zamierza wyjechać za granicę. Powszechne jest też zabezpieczanie dowodu z oględzin. Wymieńmy kilka sytuacji. Budynek będący przedmiotem postępowania grozi zawaleniem i strona chce niezwłocznie przystąpić do jego remontu. Inwestor, pozostający w sporze z wykonawcą, kwestionuje jakość – wykonanych w budynku w stanie surowym – prac , ale chce dokonać odpowiedniego zabezpieczenia budynku przed zimą. Pacjent zarzuca lekarzowi nieprawidłowe wykonanie zabiegu leczniczego, ale ze względu na zagrożenie życia lub zdrowia musi poddać się ponownie leczeniu. W tych wszystkich przykładowych sytuacjach uzasadnione jest zabezpieczenie dowodu z oględzin. Obawa niewykonalności lub zbytniego utrudnienia przeprowadzenia dowodu musi być rzeczywista, a nie tylko oparta na subiektywnych ocenach. Potencjalna strona nie może też wykorzystać instytucji zabezpieczenia w celu upewnienia się co do szans mającego się wytoczyć procesu. Przykładowo, nie może żądać przeprowadzenia w tym trybie ekspertyzy sądowo-lekarskiej celem ustalenia, czy dokonane zabiegi lekarskie były prawidłowe i czy mogłyby one uzasadnić roszczenie odszkodowawcze (por. postanowienie SN z 26.02.1969 r., II CZ 6/69).
Z urzędu czy na wniosek?
Zabezpieczenie dowodu może być dokonane przed wszczęciem postępowania wyłącznie na wniosek uprawnionego podmiotu. Chodzi o potencjalną stronę, prokuratora, organizację pozarządową. Przez potencjalną stronę mamy na myśli podmiot, który rzeczywiście zamierza wytoczyć powództwo. Interes w zabezpieczeniu dowodu może mieć jednak także potencjalny pozwany, który wie o zamiarze wszczęcia przeciwko niemu postępowania.
Jeśli zaś postępowanie przed sądem już się toczy, można zabezpieczyć dowód na wniosek, ale także z urzędu.
Co powinien zawierać wniosek?
Wniosek o zabezpieczenie dowodu powinien zawierać:
• oznaczenie wnioskodawcy,• oznaczenie przeciwnika,• oznaczenie innych osób zainteresowanych, jeżeli są znane,• wskazanie faktów oraz dowodów, które należy zabezpieczyć,• przyczyny uzasadniające potrzebę zabezpieczenia dowodu.
Wnioskodawca powinien wykazać też interes prawny w dokonaniu czynności zabezpieczenia. Przesłanka interesu prawnego jest niejako ukryta pod postacią ogólnego warunku dopuszczalności zabezpieczenia wyrażonego jako potrzeba „stwierdzenia istniejącego stanu rzeczy” (por. wyrok SA w Łodzi z 09.11.2017 r., I ACa 175/17).
Jeśli postępowanie nie zostało jeszcze wszczęte, wniosek o zabezpieczenie dowodu składa się w sądzie rejonowym, w którego okręgu dowód ma być przeprowadzony. Podobnie właściwy będzie sąd rejonowy, gdy wprawdzie postępowanie zostało już wszczęte, ale występuje wypadek niecierpiący zwłoki, tj. każda sytuacja, w której skierowanie wniosku do sądu właściwego do rozpoznania sprawy spowodowałoby opóźnienie udaremniające cel zabezpieczenia dowodu. Jeśli zaś postępowanie toczy już się przed sądem (i nie zachodzi wspomniany wypadek niecierpiący zwłoki), właściwy do rozpatrzenia wniosku jest sąd, który sprawę rozpoznaje.
Sąd odmówi zabezpieczenia, jeśli uzna, że obawy związane z późniejszym przeprowadzeniem dowodu są nieuzasadnione. Na postanowienie nie przysługuje zażalenie.
Prawa przeciwnika
Obowiązujące w całym postępowaniu zasady procesu cywilnego, w tym m.in. zasada równości stron i zasada kontradyktoryjności, obowiązują też oczywiście w odniesieniu do zabezpieczenia dowodów. W związku z tym sąd może wydać postanowienie w tej kwestii po umożliwieniu stronie wypowiedzenia się i odniesienia do argumentacji wnioskodawcy. Wyjątkowo sąd może dopuścić zabezpieczenie dowodu bez wezwania przeciwnika, ale tylko w wypadkach ściśle określonych w ustawie, tj. w wypadkach niecierpiących zwłoki, a także wtedy, gdy przeciwnik nie może być wskazany lub gdy miejsce jego pobytu nie jest znane.
Zasadą jest także wezwanie stron na terminu wyznaczony do przeprowadzenia dowodu. Odstępstwo dopuszczalne jest w wypadkach niecierpiących zwłoki. W takich sytuacjach przeprowadzenie dowodu może być rozpoczęte nawet przed doręczeniem wezwania przeciwnikowi.